Tokio, 19 may , /AJMEDIA/
AJMEDIA müasir müstəqil Azərbaycan dövlətinin banisi, görkəmli siyasi və dövlət xadimi Heydər Əliyevin 100 illik yubileyi ilə əlaqədar xalqımızın Ulu Öndərinin parlaq, zəngin və şərəfli həyat yolunun əsas məqamlarını, bənzərsiz siyasi və dövlətçilik fəaliyyətini – xalqa bağışlanmış ömrünün anlarını xronoloji ardıcıllıqla təqdim edir.
1-2 noyabr. Prezident Heydər Əliyev Türkiyədə işgüzar səfərdə oldu.
5 noyabr. Rusiyanın Azərbaycandakı səfiri Aleksandr Bloxin ilə görüşdü.
8 noyabr. ABŞ-ın Azərbaycandakı səfiri Stenli Eskuderonu qəbul etdi.
10 noyabr. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin limanlar naziri Şeyx Səid bin zoid al-Nəhyan ilə görüşdü.
16 noyabr. Azərbaycandakı dini konfessiyaların başçıları ilə görüşdü.
17-20 noyabr. Türkiyədə səfərdə oldu. Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının Zirvə görüşündə çıxış etdi. ATƏT-in İstanbul Zirvə görüşündə nitq söylədi.
22 noyabr. Görkəmli violonçel ifaçısı və dirijor Mstislav Rostropoviç ilə görüşdü.
24 noyabr. ATƏT-in İstanbul Zirvə görüşünün yekunlarına həsr olunmuş toplantıda nitq söylədi.
25 noyabr. Gürcüstanın dövlət naziri Vaja Lordkipanidzenin başçılıq etdiyi nümayəndə heyətini qəbul etdi.
27-29 noyabr. Türkiyədə işgüzar səfərdə oldu.
30 noyabr. Ukrayna Prezidentinin andiçmə mərasimində iştirak etmək üçün Kiyevə səfər etdi. Ukrayna Azərbaycanlıları Konqresinin nümayəndə heyəti ilə görüşdü.
X X X
Prezident Heydər Əliyev 1999-cu ilin noyabrında Türkiyədə üç dəfə səfərdə oldu. Noyabrın 1-2-də qardaş ölkəyə işgüzar səfəri çərçivəsində Prezident Süleyman Dəmirəllə birlikdə zəlzələdən zərər çəkmiş Kocaeli şəhərinə getdi. Kocaeli Universitetində yeni dərs ilinin başlanması münasibətilə keçirilən tədbirdə nitq söyləyən Heydər Əliyev zəlzələnin Azərbaycan xalqını da sarsıtdığını dilə gətirdi: “17 avqust Türkiyə üçün, eyni zamanda, Azərbaycan üçün böyük bir fəlakət, faciə gətirdi. Həqiqətən, tarixdə az görünən zəlzələlərdən biri burada – Türkiyədə, Kocaelidə, İzmitdə, bu bölgədə baş verdi. Bu fəlakət, faciə türk xalqını nə qədər iztiraba saldısa, Azərbaycan xalqını da bir o qədər iztiraba saldı. Siz nə qədər dərdə, qəmə, qüssəyə qapandınızsa, o qədər də biz dərdə, qəmə, qüssəyə qapandıq. Çünki bizim xalqlarımız qardaşdır, dostdur, bir kökə, bir mədəniyyətə, bir dilə, bir dinə mənsub olan millətlərdir… Bizim xalqlarımızın dostluğu, qardaşlığı böyük sınaqlardan çıxıbdır, böyük tarixi yol keçibdir. Ancaq bu fəlakətlə əlaqədar son günlərdə Türkiyə və Azərbaycan xalqlarının, dövlətlərinin nə qədər yaxın, dost olduqları bir daha dünyaya nümayiş etdirildi”.
Xatırladaq ki, bu ilin fevralında Türkiyədə dağıdıcı zəlzələ baş verərkən qardaş ölkəyə ilk yardım edən Azərbaycan oldu. Prezident İlham Əliyev fevralın 6-da Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana zəng vuraraq təbii fəlakətlə bağlı kədərini və dəstəyini ifadə etdi. Elə həmin gün dövlətimizin başçısının tapşırığı ilə 420 nəfərdən ibarət xilasedici heyət qardaş ölkəyə göndərildi. Sonrakı günlərdə Fövqəladə Hallar Nazirliyinin növbəti yardımları və xilasetmə qrupları yola salındı. Fevralın 25-də İstanbulda Azərbaycan və Türkiyə liderlərinin görüşü oldu. Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə martın 15-də Türk Dövlətləri Təşkilatının Dövlət Başçılarının Ankarada fövqəladə Zirvə görüşü keçirildi. İki ölkənin liderlərinin bu görüşlərdə çıxışları Azərbaycanın və Türkiyənin həm sevincli, həm də kədərli günlərdə daim bir-birinin yanında olduğunu bir daha nümayiş etdirdi. Beləliklə, müstəqilliyin ilk illərində Heydər Əliyevin göstərdiyi aramsız səylər nəticəsində daim inkişaf edən Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri bu gün özünün ən yüksək zirvəsindədir.
Heydər Əliyevin 1999-cu il noyabrın əvvəlində Türkiyəyə səfəri həm də ona Ankarada Beynəlxalq Atatürk Sülh mükafatının təqdim edilməsi ilə əlamətdar oldu. Bu münasibətlə keçirilən mərasimdə nitq söyləyən Ulu Öndər həmin mükafatın onun üçün xüsusən əziz olduğunu vurğuladı: “Mən 75 yaşımın 60 ili ərzində çalışmışam, işləmişəm. Keçmişdə Sovetlər Birliyinə xidmət etmişəm, son 8 ildə isə müstəqil Azərbaycana xidmət edirəm. Keçmişdə gördüyüm işlərə görə mən Sovetlər Birliyi kimi fövqəldövlətin ən yüksək mükafatlarını, nişanlarını almışam. Mən bir çox digər ölkələrin də mükafatlarını almışam. Ancaq Türkiyə Cümhuriyyətinin mükafatını, Türkiyə Cümhuriyyətinin banisi, böyük öndər Mustafa Kamal Atatürkün adını daşıyan mükafatı almaq və xüsusən sülh adını daşıyan mükafatı almaq mənim üçün böyük şərəfdir. Hesab edirəm ki, bu mükafat mənim indiyə qədər aldığım mükafatların hamısından yüksək, qiymətlidir”.
Mustafa Kamal Atatürkün türk xalqı, Türkiyə, eyni zamanda, Türk dünyası qarşısında böyük xidmətlərindən danışan Ulu Öndər Heydər Əliyev dedi: “Mustafa Kamal Atatürkün ən böyük nailiyyəti bir də ondan ibarətdir ki, onun qurduğu, yaratdığı və ömrünün sonuna qədər başçılıq etdiyi Türkiyə Cümhuriyyəti o, həyatdan gedəndən sonra 60 ildir yaşayır, inkişaf edir və onun vəsiyyətlərini həyata keçirir, işinə sadiqliyini göstərir, onun yolu ilə gedir. Mən hesab edirəm ki, Mustafa Kamal Atatürkün bəşəriyyət üçün böyük irsi, mirası vardır. Onlar çoxdur. Amma bunlardan ən qiymətlisi, ən əzizi onun qurub-yaratdığı və bu günə qədər yaşayan Türkiyə Cümhuriyyətidir”.
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, bu il 100 yaşı tamam olan Türkiyə Cümhuriyyəti özünün iqtisadi, hərbi, elmi potensialı ilə dünyanın qüdrətli, inkişaf etmiş dövlətlərindən birinə çevrilib. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın 2022-ci ilin oktyabrında elan etdiyi “Türkiyənin yüz ili” proqramı ölkənin strateji məqsədlərə inamla və əzmlə addımladığını bir daha təsdiqləyir.
Xronologiyadan göründüyü kimi, Ulu Öndər Heydər Əliyev 1999-cu il noyabrın 17-20-də də Türkiyədə səfərdə oldu. Azərbaycan Prezidenti ATƏT-in İstanbul Zirvə görüşündə iştirak etmək məqsədi daşıyan bu səfər çərçivəsində Avropada adi silahlı qüvvələr haqqında müqaviləni, Avropanın təhlükəsizlik xartiyasını və İstanbul bəyannaməsini imzaladı.
Səfərin proqramı olduqca zəngin idi: Türkiyə, ABŞ, Türkmənistan, Gürcüstan, Fransa, Qazaxıstan, Moldova, Ukrayna prezidentləri, İsrailin Baş naziri, Avropa Komissiyasının sədri, Almaniya kansleri, ATƏT-in Parlament Assambleyasının sədri ilə görüşlər və digər yüksək səviyyəli tədbirlərdə iştirak.
Noyabrın 18-də ATƏT-in İstanbul Zirvə görüşündə nitq söyləyən Heydər Əliyev təşkilatın vaxtilə Helsinkidə elan edilmiş məqsəd və prinsiplərinin tam həyata keçirilmədiyini qeyd edərək, beynəlxalq birliyin diqqətini Azərbaycanın düşdüyü dözülməz vəziyyətə, ərazisinin beşdəbirinin erməni silahlı qüvvələrinin işğalı altında olmasına yönəltdi.
Sitat: Biz təxminən iyirmi beş il bundan əvvəl Helsinkidə elan edilmiş məqsəd və prinsiplərin tam həyata keçirilməsinə, təəssüf ki, hələ də nail olmamışıq. ATƏT-in üzvü olan dövlətlərin suverenliyi, ərazi bütövlüyü və ümumiyyətlə təhlükəsizliyi üçün yaranmış qorxu amansız reallığa çevrilmişdir, milyonlarla insana fəlakət və iztirab gətirmişdir. Mən bir daha beynəlxalq birliyin diqqətini Azərbaycanın düşdüyü dözülməz vəziyyətə cəlb edirəm. Altı ildən çoxdur ki, suveren Azərbaycanın ərazisinin beşdəbir hissəsi erməni silahlı qüvvələrinin işğalı altındadır. Həyata keçirilmiş etnik təmizləmələr nəticəsində bir milyon azərbaycanlı öz doğma yurd-yuvalarından qovulmuşdur.
Təəssüf ki, sonuncu Zirvə görüşümüzdən sonra sülh prosesi arzu etdiyimiz nəticəni verməmişdir, Minsk qrupunun həmsədrləri Lissabon Zirvə görüşündə qəbul edilmiş prinsiplərin həyata keçirilməsi üçün lazımi fəallıq və ardıcıllıq göstərməmişlər. Minsk prosesi passivləşmişdir.
Ulu Öndər öz mülahizələrində yanılmamışdı. 28 illik fəaliyyəti sıfra bərabər olan Minsk qrupu artıq tarixin arxivinə verilib.
Noyabrın 18-də İstanbulun “Çırağan Sarayı”nda tarixi sənəd – “Xam neftin Azərbaycan Respublikası, Gürcüstan və Türkiyə Respublikasının əraziləri ilə Bakı–Tbilisi–Ceyhan əsas ixrac boru kəməri vasitəsilə nəql edilməsinə dair Azərbaycan Respublikası, Gürcüstan və Türkiyə Respublikası arasında saziş” imzalandı. Mərasimdə nitq söyləyən Ulu Öndər “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması zamanı, habelə Bakı–Ceyhan neft kəmərinin çəkilməsi ilə bağlı qarşıya çıxmış çətinlikləri xatırlatdı. “Bizim qarşımızda çox böyük çətinliklər var idi. “Əsrin müqaviləsi”ni imzalayanda da biz böyük çətinliklərlə rastlaşdıq. Sonra da Bakı–Ceyhan neft kəmərini çəkmək üçün bizim qarşımızda çox böyük maneçiliklər, əleyhimizə çıxanlar var idi. Ancaq biz öz iradəmizi itirmədik, başladığımız işi axıra çatdırdıq. Bu barədə Türkiyə Cümhuriyyəti ilə Azərbaycan arasında olan əməkdaşlıq xüsusi əhəmiyyət kəsb edir”, – deyən Ulu Öndər ABŞ Prezidenti Bill Klintonun dəstəyini də vurğuladı.
Bu məqamda Bill Klintonla noyabrın 19-da keçirilən görüş zamanı ABŞ liderinin Ulu Öndərə müraciətlə söylədiyi fikirləri xatırlamaq yerinə düşər: “Mən Bakı–Ceyhan əsas ixrac boru kəməri barəsində sənədlərin imzalanmasını böyük tarixi hadisə kimi dəyərləndirir və bu münasibətlə Sizi ürəkdən təbrik edirəm. Azərbaycan Prezidenti kimi, Sizin uzaqgörən, ardıcıl siyasətiniz sayəsində 1994-cü ildə imzalanmış “Əsrin müqaviləsi” Xəzər dənizinin enerji ehtiyatlarının bütün dünyaya açılmasının əsasını qoydu. Bakı–Ceyhan kəmərinin reallığa çevrilməsində Sizin misilsiz xidmətlərinizi yüksək qiymətləndirirəm. Transxəzər qaz kəmərinin çəkilişinə dair imzalanmış sənədi də yüksək dəyərləndirirəm. Əmin olduğumu bildirirəm ki, bu kəmərlər region dövlətlərinin suverenliyinin və müstəqilliyinin daha da möhkəmləndirilməsində mühüm rol oynayacaq və onların iqtisadi tərəqqisinə böyük töhfə verəcəkdir”.
Ulu Öndər noyabrın 27-29-da da Türkiyədə işgüzar səfərdə oldu. Qardaş ölkədə “Eroziya ilə mübarizə” həftəsinin açılış mərasimində nitq söyləyən Heydər Əliyev bu gün də aktual olan problemə diqqət çəkdi: “Azərbaycana sular əsasən Araz və Kür çaylarından gəlir. Həmin çaylar öz mənbəyini, başlanğıcını Türkiyənin dağlarından götürür. Ancaq təəssüflər olsun ki, bu sular Azərbaycana çatana qədər Gürcüstanın və Ermənistanın ərazisindən keçir. İndi həm Gürcüstanda, həm Ermənistanda bu çaylara atılan zəhərli tullantılar, kirlər, çirkablar şübhəsiz ki, bu suyu zəhərləndirir. Bu çaylar – Kür və Araz birləşərək gəlib Xəzər dənizinə tökülür. Bu da bizim üçün çox ağır, çətin bir problemdir. Xəzər dənizi təkcə Azərbaycana məxsus deyildir – Rusiyaya, Qazaxıstana, Türkmənistana, İrana, Azərbaycana məxsusdur. Amma Xəzər dənizi də çox zəhərlənir, kirlənir. Xəzər dənizinə ən çox zəhərli suları, maddələri həm Volqa çayından, həm də Xəzərin ətrafında olan sənaye müəssisələrindən tökən Rusiyadır. Bunlar da bizim üçün problemdir. Çünki Azərbaycan üçün Xəzər torpaq qədər əhəmiyyətlidir, dəyərlidir”.
Göründüyü kimi, Ulu Öndər Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya çatdırılması naminə bütün vasitələrdən və tribunalardan istifadə edir, müstəqil xarici siyasət yürütməklə milli mənafelərin nəzərə alındığı sənədlərə imza atırdı. Azərbaycanın gələcək inkişafına yönəlmiş bu düşünülmüş siyasətin müsbət nəticələri zaman keçdikcə daha aydın görünməkdədir
